Galaxis

Op woensdag 21 november zal prof. dr. John Heise een lezing geven met als titel “de nieuwe horizon van het heelal”.

Stel we kijken heel ver weg het heelal in. In de sterrenkunde betekent ‘ver wegʼ ook ‘lang geleden’, dus ver kijken is ook terug in de tijd kijken. Sterrenstelsels ver weg zie je dan zoals ze er heel vroeger uitzagen. Kijk je maar ver genoeg, dan zie je het ontstaan van het heelal. John Heise laat beroemde opnames zien van de gloed van de oerknal. De rand van het waarneembare heelal vormt een horizon, een grens aan het verleden tot waar we kunnen kijken.

Er is nog een tweede horizon, een waarnemingshorizon aan de toekomst. Die is het gevolg van het gegeven dat het heelal steeds sneller uitdijt. Zou er voorbij die grens een andere civilisatie ontstaan, of ontploft een ster daar als supernova, dan krijgen wij die nooit te zien. Omgekeerd krijgen die aliens onze radio en televisie-uitzendingen, die ongewild de ruimte ingezonden worden, ook nooit te zien.

John Heise is al sinds de jaren 70 werkzaam bij SRON, de stichting ruimteonderzoek Nederland, waar hij zich bezighoudt met hoge-energie-astrofysica. Ook is hij emeritus hoogleraar aan de Universiteit Utrecht.

De lezing vindt plaats in Sociaal Cultureel centrum “De Biechten“, Vincent van Goghlaan 1, 5246 GA Hintham (gemeente ‘s-Hertogenbosch). Lezingen beginnen om 20:00 en eindigen meestal rond 22:15. De entree volwassenen is €7,50 en voor jongeren tot 16 jaar €3,00.

Op woensdag 17 oktober zal Dr. Victor Land een lezing geven met de titel “Astrofotografie vanuit je achtertuin: de ruimte in beeld met eenvoudige middelen.”

Hij beschrijft zelf wat hij gaat vertellen:

Laat ik eerlijk zijn: ik ben geen Damian Peach, geen Christopher Go en geen Emil Kraaikamp en mijn foto’s komen ook niet in de buurt van hun prachtige resultaten. Ik heb dan ook niet de jarenlange ervaring van het in beeld brengen van planeten (of andere objecten) – noch wat betreft de beheersing van de apparatuur, als wat betreft de kennis en kunde van het verwerken van de beelden achteraf. Wat deze mensen kunnen, blijft gelukkig altijd een droom voor de toekomst en daarmee een drijfveer om te blijven leren!

Aan de andere kant ben ik niet in het bezit van 16″ of 14″ telescopen, gebruik geen high-end camera’s, en beschik niet over GO-TO monteringen met autoguiders en volgkijkers. Ik woon niet op een donkere plek, of dichtbij de evenaar en reis ook niet af naar Barbados. Sterker nog, mijn grootste instrument is 6″, ik heb een montering met simpele volgmotoren, gebruik een planetencamera van 5 jaar oud en een DSLR camera van 10 jaar oud. En ik neem waar vanuit Leidsche Rijn, ten westen van Utrecht met lichtvervuiling van 7 op een schaal van 10 (waarbij 10 het ergst is).

Toch is het mogelijk hiermee de hoogte van bergen op de maan te schatten, structuren op Mars (zoals de poolkappen) in beeld te brengen, een zonsverduistering op Jupiter te zien, de Cassinischeiding vast te leggen, maar ook nog veel dieper de ruimte in te gaan en sterrenhopen, nevels en sterrenstelsels vast te leggen. Tijdens mijn presentatie zal ik uitleggen wat ik daarvoor doe en komen een paar onderwerpen aan bod als lucky imaging, maar ik zal ook vertellen over mijn eerste stappen om met de DSLR camera Deep Space astrofotografie te doen, met de eenvoudige instrumenten die ik heb en een grote dosis geduld en doorzettingsvermogen. Als het helder is, hoop ik in de pauze live wat data te verzamelen, om dat het proces te kunnen demonsteren. Mocht dat niet lukken, dan zal ik dat aan de hand van bestaande data doen.

Al met al is mijn hoop dat ik het mysterie rondom astrofotografie wat weg kan nemen en mensen inspireer zelf aan de slag te gaan.

Victor Land kreeg toen hij negen was een rood-met-zwarte Tasco telescoop en het boek “Welke ster is dat?”. Vanaf dat moment ben werd hij door de ruimte gegrepen en dat is nooit meer overgegaan. Hij studeerde “Algemene Sterrenkunde” in Utrecht, promoveerde in de plasmafysica en werkte ruim vier jaar in Amerika als onderzoeker om het mysterie te doorgronden hoe het allervroegste stadium van planeetvorming rond jonge sterren in elkaar steekt. Tegenwoordig werkt hij bij de Technische Universiteit Eindhoven als ondersteuner van de faculteit Technische Natuurkunde, waar hij wetenschappers helpt hun plannen voor nieuw onderzoek om te zetten in onderzoeksprojecten. Om zijn enthousiasme voor wetenschap in het algemeen en het universum in het bijzonder over te brengen (vooral op kinderen), is hij vrijwilliger bij Museum en Sterrenwacht De Sonnenborgh in Utrecht.

De lezing vindt plaats in Sociaal Cultureel centrum “De Biechten“, Vincent van Goghlaan 1, 5246 GA Hintham (gemeente ‘s-Hertogenbosch). Lezingen beginnen om 20:00 en eindigen meestal rond 22:15. De entree volwassenen is €7,50 en voor jongeren tot 16 jaar €3,00.

Op woensdag 19 september zal Prof. Dr. Henny Lamers een lezing geven met de titel “Hallo, is daar iemand?” Speuren naar leven in het heelal.

Zou er nog ergens in het heelal leven zijn of zijn wij de enigen? Dat is een vraag die veel mensen zich stellen. Als er leven elders is, hoe zou het er dan uit kunnen zien? Zoals de marsmannetjes in strip-figuren met antennes in plaats van oren, of misschien wel heel anders: bijvoorbeeld reusachtig zwevende ballen slijm, of misschien nog veel gekker. We weten het gewoon niet.

Toch kunnen we uit het ontstaan van het leven op aarde al veel te weten komen over de noodzakelijke voorwaarden voor leven: en niet alleeen voor aard-achtig leven! De laatste jaren zijn op aarde levensvormen gevonden die wel heel bijzonder zijn en die aantonen dat zelfs onder extreme omstandigheden leven zich kan ontwikkelen. Als we die kennis nu eens toepassen op planeten?

De laatste jaren is het mogelijk om met heel speciale instrumenten te zoeken naar planeten bij andere sterren, zogenaamde “exo-planeten”. Daarvan zijn er nu al meer dan vijf duizend ontdekt! Dit doet vermoeden dat rondom de meeste sterren planeten draaien. Dan zijn er alleen al in ons melkwegstelsel honderd miljard exoplaneten!

Een aantal van de ontdekte planeten zit in de “levens-zone” van hun ster: niet te dichtbij en niet te ver weg zodat er water kan zijn, en dan zou er ook leven kunnen zijn. De ontwikkelingen gaan razend snel. In februari 2017 werd het Trappist systeem ontdekt met 6 exoplaneten waarvan er drie in de levens-zone zitten. Het is nu zelfs mogelijk om de samenstelling van de dampkring van exo-planeten te onderzoeken om te zien of er een teken van leven is.

Prof. Lamers zal op een begrijpelijke wijze en met veel mooie beelden laten zien wat we weten over het ontstaan van leven op aarde en vertellen over de zoektochten naar exoplaneten en leven in het heelal. Daarbij komen ook de allernieuwste ontdekkingen ter sprake.

De lezing vindt plaats in Sociaal Cultureel centrum “De Biechten“, Vincent van Goghlaan 1, 5246 GA Hintham (gemeente ‘s-Hertogenbosch). Lezingen beginnen om 20:00 en eindigen meestal rond 22:15. De entree volwassenen is €7,50 en voor jongeren tot 16 jaar €3,00.

Komend najaar zal Galaxis opnieuw een cursus organiseren, dit keer met als onderwerp “Extragalatische sterrenkunde: grote processes in de ruimte”. De cursus richt zich dus op sterrenkunde buiten ons eigen melkwegstelsel, zoals de dynamica van sterrenstelsels, structuur en expansie van het heelal, donkere materie en energie, quasars, zwaartekrachtgolven, etc. De cursus wordt gegeven door de voorzitter van Galaxis, prof. dr. Paul Koenraad.

De cursus zal plaatsvinden op de dinsdagavonden 9, 16 en 23 oktober 2018, en is gericht op mensen die al een beetje thuis zijn in de sterrenkunde en bijvoorbeeld de introductiecursus al gevolgd hebben.

Mocht u interesse hebben om deel te nemen dan kunt u zich aanmelden door een mail te sturen naar galaxis@galaxis-sterrenkunde.nl. De kosten zijn €25 voor leden van Galaxis en €35 voor niet-leden. Cursisten die na de cursus besluiten lid te worden van Galaxis krijgen €10 korting op de contributie. De cursus gaat pas definitief door als er voldoende deelnemers zijn om uit de kosten te komen.

Op woensdag 20 juni zal Ir. Boris Boom een lezing verzorgen over de recente ontwikkelingen rondom zwaartekrachtsgolven.

Einstein voorspelde een eeuw geleden al dat ze moesten bestaan, maar geloofde zelf niet dat ze ooit gemeten konden worden. De zwaartekrachtsgolven die uit zijn algemene relativiteitstheorie naar voren kwamen, hadden hier op aarde zo’n minuscuul effect dat ze onmogelijk te detecteren zouden zijn. Toch is dat precies wat de wetenschap nu wel is gelukt! In september 2015 pikten de twee detectoren van LIGO het eerste signaal op van 2 zwarte gaten die meer dan een miljard lichtjaar hiervandaan op elkaar waren gebotst. Een triomf voor Einstein, want het signaal ziet er precies zo uit als hij dat 100 jaar geleden al voorspeld had.

Sinds de eerste detectie is er nog veel meer gebeurd. Niet alleen zijn er nog een handvol botsingen van zwarte gaten met verschillende eigenschappen waargenomen, het detectornetwerk is intussen ook uitgebreid met een Europese detector, Virgo. Met een derde detector in het netwerk kan onder andere de plek waar een signaal vandaan komt veel nauwkeuriger worden bepaald. Dit bleek afgelopen augustus zeer waardevol, toen voor het eerst een zwaartekrachtsgolf werd waargenomen van twee botsende neutronensterren. In tegenstelling tot bij zwarte gaten komt er bij zo’n botsing ook ontzettend veel informatie vrij in de vorm van elektromagnetische straling. In wat de grootste samenwerking van astronomen tot op heden zou worden, richtten 70 observatoria hun telescopen op de plek van de botsing, om zo in alle mogelijke gebieden van het elektromagnetisch spectrum informatie te kunnen verzamelen.

Boris Boom studeerde Technische Natuurkunde en Elektrotechniek aan de Universiteit Twente. Hij werkte een half jaar als gastonderzoeker bij het Institute of Industrial Science in Tokio, Japan en is nu voor zijn promotieonderzoek aan de slag bij het onderzoeksinstituut Nikhef in Amsterdam. Daar ontwikkelt hij instrumentatie voor het detecteren van zwaartekrachtsgolven in de onderzoeksgroep van professor Jo van den Brand, die momenteel woordvoerder is voor de Europese Virgo detector.

De lezing vindt plaats in Sociaal Cultureel centrum “De Biechten“, Vincent van Goghlaan 1, 5246 GA Hintham (gemeente ‘s-Hertogenbosch). Lezingen beginnen om 20:00 en eindigen meestal rond 22:15. De entree volwassenen is €7,50 en voor jongeren tot 16 jaar €3,00.