Galaxis

Op woensdag 20 maart zal Prof. Dr. Rob Rutten een lezing geven met als titel “Zonneactiviteit: van Galilei tot ruimteweer”.

Met de ontdekking van zonnevlekken door Galilei begon de astrofysica: de natuurkunde van objecten elders in het heelal. Het is opmerkelijk hoeveel we sindsdien van de zon te weten zijn gekomen. We weten meer van haar inwendige dan van het binnenste van onze eigen aarde, we begrijpen veel verschijnselen op het zonsoppervlak, en we weten precies hoe het zonlicht daar ontsnapt. De laatste jaren is er ook grote vooruitgang in het begrip van de ijle zonneatmosfeer dankzij nieuwe telescopen op aarde en in de ruimte en de de komst van numerieke simulaties in supercomputers.

Echter, de grootschalige zonneverschijnselen die met magnetisme te maken hebben – inclusief vlekken, filamenten, vlammen, coronale explosies – blijven ons voor grote raadsels stellen. Met name de aard en werking van de inwendige dynamo die het zonnemagnetisme regelt en daarmee ook de activiteitscyclus en het ruimteweer nabij ons planeetje blijven onbegrepen.

De lezing zal beginnen met een overzicht van het aanzien en de structuur van de zon en vervolgen met een “movie hour” potpourri van de activiteitsverschijnselen. De onderzoekstechnieken en de reeds verkregen inzichten komen tussendoor aan de orde.

Prof. Dr. Rob Rutten was ruim veertig jaar zonnefysicus in Utrecht. Ook was hij deeltijdhoogleraar in Oslo en komt daar nog geregeld. Hij is expert in hoe het licht van de zon ontsnapt en hoe de spectraallijnen in dat licht dienen als meetinstrument. Hij was nauw betrokken bij de waarnemingen met de Dutch Open Telescope op La Palma en onderzoekt momenteel de structuur van de zonnechromosfeer.

Op woensdag 20 februari zal Dr. Rob van Gent van de universiteit Utrecht een lezing geven bij Galaxis over de sterrenkunde van het oude nabije oosten.

De oudste sterrenkundige geschriften komen uit het Oude Nabije Oosten, met name uit Mesopotamië, Egypte en de omringende gebieden. Ook hier vinden we de vroegste beschrijvingen van de sterrenbeelden en de eerste op wiskundige grondslagen gebaseerde tabellen voor de bewegingen van de zon, de maan en de planeten.

In deze lezing zal met name de Babylonische sterrenkunde en haar rol op de sterrenkunde van de Grieken en andere culturen worden behandeld. Daarnaast zal ook de Oudegyptische sterrenkunde besproken worden.

Rob van Gent werkt voor het Mathematisch Instituut in Utrecht waar hij onderzoek doet naar de geschiedenis van de toegepaste wiskunde en de sterrenkunde.

De lezing vindt plaats in Sociaal Cultureel centrum “De Biechten“, Vincent van Goghlaan 1, 5246 GA Hintham (gemeente ‘s-Hertogenbosch). Lezingen beginnen om 20:00 en eindigen meestal rond 22:15. De entree volwassenen is €7,50 en voor jongeren tot 16 jaar €3,00.

Mooi initiatief van Victor Land: sterren kijken in de stad. Afgelopen oktober gaf hij bij Galaxis nog de erg interessante lezing “astrofotografie vanuit je achtertuin“. Interessant voor mensen die wel wat hulp kunnen gebruiken bij bijvoorbeeld sterrenkijken, het omgaan met hun telescoop of het starten met astrofotografie.

Op woensdag 19 december zal drs. Gerhard Houtgast, oud-seismoloog van het KNMI, een lezing geven over aardbevingen en tsunami’s.

Tijdens de lezing zal worden ingegaan op de oorzaken, de registratiemethoden, de gevolgen (o.a. tsunami’s) van aardbevingen. Ook zal aandacht worden geschonken aan de natuurlijke bevingen in het zuidoosten van ons land en in het bijzonder aan de sterke aardbeving bij Roermond op 13 april 1992, die in geheel Nederland werd gevoeld en waarbij aanzienlijke schade werd aangericht. Bovendien zal iets verteld worden over de door gaswinning veroorzaakte aardbevingen, die sinds 1986 regelmatig in het noorden van ons land worden waargenomen en daar soms schade veroorzaken. Naar aanleiding van de krachtige onderzeese bevingen voor de kust van Sumatra op 26 december 2004 en bij Japan op 11 maart 2011, zal over het ontstaan en de gevolgen van tsunami’s enige uitleg worden gegeven.

Het uitgangspunt van de lezing is de taak van de afdeling Seismologie binnen het KNMI. Deze afdeling is het nationale data- en kenniscentrum op het gebied van de seismologie en houdt zich al sinds 1904 bezig met de registratie van aardbevingen. Op dit moment zijn er een groot aantal seismische waarnemingspunten in ons land, bestaande uit oppervlaktestations, boorgatseismometers en versnellingsmeters. De bewerkte gegevens van deze waarnemingsstations worden uitgewisseld met vooral nationale en internationale datacentra en staan ter beschikking van wetenschappelijk onderzoek. Als voorbeeld kunnen worden genoemd studies naar de seismiciteit van bepaalde gebieden, de berekening van het seismisch risico en het onderzoek naar de geologische processen en bewegingen in aardbevingsgebieden. Tevens staan op de website van het KNMI (www.knmi.nl) veel gegevens voor iedere geïnteresseerde.

Gerard Houtgast studeerde geologie en fysische geografie, en trad in 1966 als seismologisch analist in dienst getreden bij de toenmalige afdeling Geofysica van het KNMI. In 1999 beëindigd hij zijn werkzaamheden als KNMI-seismoloog, maar hij is nog regelmatig betrokken bij de seismologische informatie tijdens rondleidingen op het KNMI.

De lezing vindt plaats in Sociaal Cultureel centrum “De Biechten“, Vincent van Goghlaan 1, 5246 GA Hintham (gemeente ‘s-Hertogenbosch). Lezingen beginnen om 20:00 en eindigen meestal rond 22:15. De entree volwassenen is €7,50 en voor jongeren tot 16 jaar €3,00.

Op woensdag 21 november zal prof. dr. John Heise een lezing geven met als titel “de nieuwe horizon van het heelal”.

Stel we kijken heel ver weg het heelal in. In de sterrenkunde betekent ‘ver wegʼ ook ‘lang geleden’, dus ver kijken is ook terug in de tijd kijken. Sterrenstelsels ver weg zie je dan zoals ze er heel vroeger uitzagen. Kijk je maar ver genoeg, dan zie je het ontstaan van het heelal. John Heise laat beroemde opnames zien van de gloed van de oerknal. De rand van het waarneembare heelal vormt een horizon, een grens aan het verleden tot waar we kunnen kijken.

Er is nog een tweede horizon, een waarnemingshorizon aan de toekomst. Die is het gevolg van het gegeven dat het heelal steeds sneller uitdijt. Zou er voorbij die grens een andere civilisatie ontstaan, of ontploft een ster daar als supernova, dan krijgen wij die nooit te zien. Omgekeerd krijgen die aliens onze radio en televisie-uitzendingen, die ongewild de ruimte ingezonden worden, ook nooit te zien.

John Heise is al sinds de jaren 70 werkzaam bij SRON, de stichting ruimteonderzoek Nederland, waar hij zich bezighoudt met hoge-energie-astrofysica. Ook is hij emeritus hoogleraar aan de Universiteit Utrecht.

De lezing vindt plaats in Sociaal Cultureel centrum “De Biechten“, Vincent van Goghlaan 1, 5246 GA Hintham (gemeente ‘s-Hertogenbosch). Lezingen beginnen om 20:00 en eindigen meestal rond 22:15. De entree volwassenen is €7,50 en voor jongeren tot 16 jaar €3,00.