Galaxis

Op woensdag 21 februari zal Drs. Gerard Cornet van SRON een lezing geven over ruimteonderzoek in Nederland, met name over de rol van SRON daarin.

Het wetenschappelijk ruimteonderzoek in Nederland concentreert zich bij het SRON Netherlands Institute for Space Research, een NWO-instituut met twee vestigingen in Utrecht en Groningen. SRON bedenkt, ontwikkelt, bouwt en gebruikt meetinstrumenten voor wetenschappelijk onderzoek in en vanuit de ruimte. SRON kan worden beschouwd als het Nederlandse agentschap voor wetenschappelijk ruimteonderzoek en als thuisbasis voor de deelname aan programma’s van de Europese ruimtevaartorganisatie ESA.

Nederland heeft zich in het ruimteonderzoek gespecialiseerd op de gebieden hoge energie astrofysica (röntgen/gamma-onderzoek) en lage energie astrofysica (infrarood en submillimeter onderzoek). Vele instrumenten voor astrofysisch onderzoek die door SRON in het verleden zijn gemaakt hebben een plaats gevonden in nationale satellieten (IRAS), bilaterale satellieten (BeppoSAX), ESA-satellieten (EXOSAT, ISO, Herschel) en NASA-satellieten (Gamma-Ray Observatory, Chandra). De gegevens van dit soort missies vormen jarenlang een rijke bron van interessant onderzoek.

De röntgencamera’s aan boord van de Italiaans-Nederlandse satelliet BeppoSAX (operationeel van april 1996 tot april 2002) en een spectrometer voor de ESA-satelliet ISO (operationeel van november 1995 tot april 1998) hebben vele interessante ontdekkingen op hun naam gebracht. Met behulp van de camera’s in BeppoSAX heeft men nauwkeurig de reeds lang bekende gamma-uitbarstingen in het heelal kunnen lokaliseren. De spectrometers in ISO en Herschel hebben diverse moleculen (w.o. van water) kunnen detecteren in het stof en gas rond jonge sterren.

Zeer gevoelige en nauwkeurige spectrometrie in röntgenstraling vanuit het heelal is mogelijk geworden met de spectrometers die gebouwd zijn voor resp. het NASA röntgenobservatorium Chandra (gelanceerd op 23 juli 1999) en het ESA-observatorium XMM-Newton (gelanceerd op 10 december 1999). Beide missies zijn nog operationeel. Nederland heeft inmiddels opnieuw een leidende rol bij de ontwikkeling van een opvolger; ATHENA, te lanceren rond het jaar 2030.

SRON heeft één van de drie instrumenten (HIFI) geleverd aan het Herschel Observatorium dat op 14 mei 2009 werd gelanceerd naar een positie op 1,5 miljoen km van de Aarde en zijn missie succesvol heeft afgerond. Dit is de bekroning van een 15 jaar lange investering in de ontwikkeling van een nieuw type detectoren voor ver-infrarood en submm straling. Een Europees-Japans initiatief (SPICA) is nu voorgedragen voor selectie in de loop van 2018, met een geplande lancering na 2030. Ook hier heeft SRON de leiding genomen in de ontwikkeling van één van de instrumenten (SAFARI).

Op woensdag 20 december 2017 zal dr. ir. Ad Stoffelen van het KNMI een lezing geven met de titel “hoe hard waait het precies in een orkaan: metingen met sondes, vliegtuigen en satellieten”.

Het Atlantische orkaanseizoen was dit jaar ongekend zwaar. Met name de orkanen Harvey en Irma hebben zware verwoestingen aangericht, en op een gegeven moment waren er zelfs drie krachtige orkanen tegelijk actief. Maar hoe weten we nu hoe hard het waait in een orkaan?

Storm, zware storm en orkaankracht worden normaal bepaald aan de hand van metingen op 10 meter hoogte. Maar welke meter overleeft dat? En hoe meet je orkaanwind boven zee tussen de golven? Orkaanwaarschuwingen zijn gebaseerd op weermetingen en weermodellen en deze moeten onderling op elkaar afgestemd zijn. Wind boven zee wordt gemeten met behulp van radars aan boord van satellieten en deze worden, ook voor extreme condities, vergeleken met referentiemetingen. Dit zijn metingen op enkele windmasten wereldwijd, boeien, maar ook metingen vanuit vliegtuigen. Ad Stoffelen heeft met de Amerikaanse hurricane hunters orkanen opgezocht om Europese satellietinstrumenten te ijken. Vanuit de speciaal toegeruste vliegtuigen worden windmetingen verricht op hoogte en nabij het oppervlak.

In de lezing gaat de spreker in op de satellietmetingen, de orkaanvluchten en de vergelijking en ijking van de diverse  metingen. Ad Stoffelen is werkzaam bij het KNMI, en al jarenlang expert op het gebied van meten van windsnelheid, een onderwerp waar hij in 1998 ook op is gepromoveerd. Hij vertelt regelmatig over orkanen en andere meteorologische onderwerpen op TV (bijv. RTL Nieuws), op de radio (Radio 1) en in kranten (Volkskrant, Trouw).

De lezing vindt plaats in Sociaal Cultureel centrum “De Biechten“, Vincent van Goghlaan 1, 5246 GA Hintham (gemeente ‘s-Hertogenbosch). Lezingen beginnen om 20:00 en eindigen meestal rond 22:15. De entree volwassenen is €7,50 en voor jongeren tot 16 jaar €3,00.

Op woensdag 15 november zal Dr. Rob van Gent van de Universiteit Utrecht een lezing geven over Christiaan Huygens en de sterrenkunde.

De veelzijdige wetenschapper Christiaan Huygens hield zich met vele zaken bezig, zoals wiskunde, mechanica, optica, instrumenten, klokken, kijkers en sterrenkunde. Vooral zijn sterrenkundige ontdekkingen en publicaties verschaften hem veel roem in zijn tijd en ook nu nog weten velen dat hij als eerste de juiste verklaring gaf voor de mysterieuze aanhangsels die met de eerste telescopen bij de planeet Saturnus werden waargenomen.

In deze lezing worden de sterrenkundige waarnemingen, denkbeelden en publicaties van Christiaan Huygens uitgelicht. Christiaan Huygens interesseerde zich voor alle aspecten van de sterrenkunde en droeg ook actief bij aan het ontwikkeling van de telescoop. Hiermee ontdekte hij de helderste begeleider en het ringenstelsel van Saturnus en poogde hij de afmetingen en fysische gesteldheid van de overige leden van ons planetenstelsel te bepalen. Veel later in zijn leven zou hij deze gegevens voor een lekenpubliek bewerken in zijn Cosmotheoros, zijn postuum gepubliceerde werk over de bewoonbaarheid van de hemellichamen dat vele 18de-eeuwse denkers en wetenschappers heeft beïnvloedt.

Maar Christiaan Huygens was niet alleen in sterrenkundige speculaties geïnteresseerd maar ook in de meer praktische toepassingen hiervan. Samen met zijn oudere broer Constantijn Huygens Jr. ontwierp en maakte hij steeds grotere en betere telescopen en samen met Haagse en Parijse klokkenmakers ontwikkelde hij het slingeruurwerk. Met zijn verbeterde klok kon de tijd veel nauwkeuriger dan voorheen bepaald worden en Christiaan Huygens hoopte hiermee ook een oplossing te kunnen geven voor het probleem van de lengtebepaling op zee.

De spreker Rob van Gent werkt voor het Mathematisch Instituut in Utrecht waar hij onderzoek doet naar de geschiedenis van de toegepaste wiskunde en de sterrenkunde.

De lezing vindt plaats in Sociaal Cultureel centrum “De Biechten“, Vincent van Goghlaan 1, 5246 GA Hintham (gemeente ‘s-Hertogenbosch). Lezingen beginnen om 20:00 en eindigen meestal rond 22:15. De entree volwassenen is €7,50 en voor jongeren tot 16 jaar €3,00.