Galaxis

Op woensdag 16 april komt Joyce van Dalen een lezing geven over zwarte gaten.

Zwarte gaten zijn de meest tot de verbeelding sprekende objecten in het heelal. Ze zijn ook van groot belang voor de structuur en de evolutie van het universum. Deze lezing biedt een overzicht van de belangrijkste concepten rondom zwarte gaten, van hun ontstaan en fundamentele fysische eigenschappen tot hun invloed op ruimte-tijd. Verschillende typen zwarte gaten komen aan bod, van zwarte gaten met de massa van een ster tot de superzware varianten in het centrum van sterrenstelsels. Ook worden de geavanceerde methoden besproken die worden gebruikt om indirect zwarte gaten te ontdekken, zoals gravitatiegolven en elektromagnetische observaties. Uiteraard zal ook de directe waarneming van de schaduw van een zwart gat door de Event Horizon Telescope aan bod komen. Tot slot wordt gekeken naar de recente vooruitgangen in het onderzoek naar zwarte gaten en de openstaande vragen in dit uitdagende onderzoeksgebied.

Joyce van Dalen doet promotieonderzoek in de astrofysica aan de Radboud Universiteit Nijmegen, waar ze ook haar Bachelor en Master in natuur- en sterrenkunde heeft behaald. Tijdens haar master heeft Joyce gewerkt aan röntgendubbelsystemen bestaande uit een grote, zware ster en een compacte zoals een neutronenster of een zwart gat. In haar promotieonderzoek werkt Joyce aan het opvolgen van snelle röntgenflitsen in zichtbaar licht om de bronnen die deze flitsen veroorzaken te karakteriseren. Naast dit onderzoek is Joyce betrokken bij de organisatie van de open sterrenkijkavonden van de Radboud Universiteit, en heeft Joyce publiekslezingen en interviews gegeven.

De lezing vindt plaats in Sociaal Cultureel centrum “De Biechten“, Vincent van Goghlaan 1, 5246 GA Hintham (gemeente ‘s-Hertogenbosch). Lezingen beginnen om 20:00 en eindigen meestal rond 22:15. De entree volwassenen is €7,50 en voor jongeren tot 16 jaar €3,00.

Op woensdag 19 maart zal Prof. Rudy Wijnands een lezing komen geven met als titel “Extreme fysica in en rond neutronensterren”. Deze lezing zou eerst plaatsvinden op 20 november 2024, maar kon toen wegens omstandigheden niet doorgaan.

Neutronensterren zijn zeer compacte sterren. In dit soort sterren is ongeveer anderhalf keer de massa van de zon samengeperst tot een bal met een diameter ter grootte van de stad Amsterdam. Hierdoor is de dichtheid van een neutronenster extreem hoog: een theelepel van een neutronenster weegt op aarde meer dan een miljard ton. Het is onmogelijk dit soort dichtheden op aarde na te bootsen, en daarom is niet goed bekend hoe zulke materie zich gedraagt. Neutronensterren zijn de enige manier om materie onder zulke extreme omstandigheden te bestuderen.

Naast deze zeer hoge dichtheden treden er ook allerlei relativistisch effecten op nabij zo’n neutronenster. Als een neutronenster daarnaast ook nog in een dubbelstersysteem zit, dan kunnen er nog meer extreme verschijnselen worden waargenomen. Zo’n systeem kan bijvoorbeeld enorme hoeveelheden zwaartekrachtstraling uitzenden als deze twee neutronensterren op elkaar botsen en uiteindelijk zullen samensmelten. De spreker zal een overzicht geven van de extreme natuur- en sterrenkundige processen die plaatsvinden in en rond neutronensterren.

Rudy Wijnands studeerde sterrenkunde in Leiden en promoveerde daarna aan de universiteit van Amsterdam. Na een tijd in het buitenland gewerkt te hebben (VS en Schotland) werkt hij sinds 2004 aan de Universiteit van Amsterdam, en sinds 2017 is hij daar hoogleraar. Zijn onderzoek heeft zich altijd geconcentreerd op extreme astrofysische verschijnselen, zoals neutronensterren, zwarte gaten, en exploderende sterren.

De lezing vindt plaats in Sociaal Cultureel centrum “De Biechten“, Vincent van Goghlaan 1, 5246 GA Hintham (gemeente ‘s-Hertogenbosch). Lezingen beginnen om 20:00 en eindigen meestal rond 22:15. De entree volwassenen is €7,50 en voor jongeren tot 16 jaar €3,00.

Op woensdag 15 januari zullen enkele leden van Galaxis een lezing verzorgen over Jupiters maan Europa en Europa Clipper, de recent gelanceerde NASA-missie naar deze maan.

Europa is iets kleiner dan de maan van de aarde, en de op drie na grootste maan van Jupiter. Europa is bedekt met ijs met daaronder een grote oceaan, waar meer water in zit dan er op de aarde is. In deze oceaan zijn de condities aanwezig om eventueel leven mogelijk te maken. Europa Clipper is de zwaarste satelliet die Nasa ooit naar het verre zonnestelsel gestuurd heeft. Fred van Baalen zal hier meer over vertellen.

Omdat hij zo zwaar is, moest Europa Clipper gelanceerd worden door de Falcon Heavy raket, een van de krachtigste raketten van dit moment. Bij die lancering op 14 oktober 2024 waren Galaxis-leden Rob van Mackelenbergh en Frans Tillie aanwezig als speciale journalisten voor Galaxis en voor Zenit, met NASA-clearance! Zij zijn erg dicht bij het lanceerplatform geweest en zullen beiden hun ervaringen delen en prachtige foto’s laten zien. De lancering zou eigenlijk twee dagen eerder plaatsvinden, maar is uitgesteld in verband met de orkaan Milton. Ook daar zullen Frans en Rob nog iets over vertellen.

De lezing vindt plaats in Sociaal Cultureel centrum “De Biechten“, Vincent van Goghlaan 1, 5246 GA Hintham (gemeente ‘s-Hertogenbosch). Lezingen beginnen om 20:00 en eindigen meestal rond 22:15. De entree volwassenen is €7,50 en voor jongeren tot 16 jaar €3,00.

Op woensdag 18 december komt Prof. John Heise een lezing geven met als titel “Hubble trouble”. De lezing gaat over de nieuwste metingen en inzichten rond de uitdijing van het heelal.

De uitdijing van het heelal is één van de belangrijkste eigenschappen van het heelal als geheel. Het is ontdekt door Edwin Hubble in 1929 en wordt de Hubble-expansie genoemd. Deze uitdijing kan verklaard worden met behulp van de zwaartekrachtwetten van Einstein en dit wordt “het standaardmodel van de kosmologie” genoemd. Tot voor kort pasten alle waarnemingen en metingen in dit standaardmodel.

De huidige waarnemingen, waaronder ook die van de James Webb Space Telescope JWST, worden steeds nauwkeuriger. Dat leidt tot een spanningsveld met het standaard model, kort samengevat als Hubble trouble.  Er zijn bijvoorbeeld al enige tijd twee verschillende waarden voor de huidige uitdijing, de Hubbleconstante, één berekend uit gegevens van het vroege heelal (uit de kosmische achtergrondstraling) en de ander bepaald uit onze directe omgeving, het recente heelal. Ik leg uit hoe dat kan en wat dit kan betekenen voor ons heelal als geheel.

John Heise werkt sinds 1970 bij SRON (Space Reseach Organization Netherlands). Hij werd in 1999 bijzonder hoogleraar bij de faculteit van Wiskunde, Natuurkunde en Sterrenkunde van de Universiteit Utrecht en doceert actuele onderwerpen uit de natuurkunde, vaak met een sterrenkundige invalshoek. In 2002 was hij een van de winnaars van de Descartes Prijs voor Europese samenwerking.

De lezing vindt plaats in Sociaal Cultureel centrum “De Biechten“, Vincent van Goghlaan 1, 5246 GA Hintham (gemeente ‘s-Hertogenbosch). Lezingen beginnen om 20:00 en eindigen meestal rond 22:15. De entree volwassenen is €7,50 en voor jongeren tot 16 jaar €3,00. Vooraf aanmelden is niet nodig.